Έρευνα για τις έρευνες...
Από το περιοδικό 4Τροχοί μας τέθηκε το ερώτημα: Έχουν δικαίωμα τα
αστυνομικά όργανα να σταματούν τα αυτοκίνητα στο δρόμο και να διενεργούν
έλεγχο σε αυτά;
Κι αν ναι, με ποιο τρόπο;
Επί του ερωτήματος αυτού έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
Το Σύνταγμα κάθε δημοκρατικής χώρας είναι το ανώτατο και βασικό νομοθέτημα
που κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών
απέναντι στο κράτος και τους προστατεύει από την αυθαίρετη δράση της
εξουσίας. Κάθε νόμος του κράτους οφείλει να κινείται στα πλαίσια που ορίζει
και επιτρέπει το Σύνταγμα. Μετά από το Σύνταγμα και σύμφωνα μ? αυτό, μόνο η
Βουλή μπορεί να νομοθετεί και κατ? εξαίρεση άλλα κρατικά όργανα, όταν η
Βουλή με νόμο τους δώσει ρητά και συγκεκριμένα την εξουσιοδότηση.
Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Συντάγματος της Ελληνικής Δημοκρατίας, «η
κατοικία του καθενός είναι άσυλο» (παράγραφος
1, εδάφιο α). «Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και
όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής
εξουσίας» (παράγραφος 1, εδάφιο γ).
«Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του
οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη
αποζημίωση του παθόντος όπως ο νόμος ορίζει» (παράγραφος 2).
Κατοικία θεωρείται κάθε κατάλυμα, δηλαδή κάθε χώρος που χρησιμοποιείται για
διαβίωση -μόνιμη ή προσωρινή, διαμονή ή απλώς παραμονή- ή για εργασία και
που δεν είναι προσιτός σε όλους (Αρ. Μάνεσης, «Συνταγματικά Δικαιώματα»,
σελ. 223). H διάρκεια του κατοικείν είναι αδιάφορη. Κατοικία με την έννοια
του Συντάγματος θεωρείται επίσης και ένα όχημα (π.χ. αυτοκίνητο -
Γνωμοδότηση Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Κατερίνης, 1/1978, Ποινικά Χρονικά
Λ?, 1980, σελ. 602, Αρ. Μάνεσης σελ. 224). Διότι η κατοικία μπορεί να είναι
πρόχειρη (π.χ. σκηνή) ή κινητή (π.χ. τροχόσπιτο) (Δαγτόγλου, σελ. 336,
παράγραφος 514).
O όρος «άσυλο» σημαίνει απαγόρευση εισόδου και παραμονής δημοσίων οργάνων
στην κατοικία χωρίς τη συναίνεση του ιδιοκτήτη (Δαγτόγλου «Ατομικά
Δικαιώματα» Τόμος A, σελ. 336-337).
Όπως κατά τα άνω αναφέρει το Σύνταγμα κατ? οίκον άρα και σε όχημα έρευνα
επιτρέπεται μόνο όπως ο νόμος ορίζει (π.χ. όταν διενεργείται ανάκριση για
κακούργημα ή πλημμέλημα (όχι πταίσμα), Αρ. Μάνεσης, «Συνταγματικά
Δικαιώματα», σελ. 228 και πάντοτε με την παρουσία Δικαστικού Λειτουργού.
Σημειώνεται ότι για να γίνει έρευνα με βάση τα άρθρα 253-259 της Ποινικής
Δικονομίας πρέπει ήδη να έχει γίνει ποινική δίωξη και να γίνεται έρευνα για
τη συγκεκριμένη πράξη (έγκλημα) που υποτίθεται ότι τελέσθηκε και όχι για
την ανακάλυψη τυχόν εγκλημάτων γενικά.
Δεν μπορεί κανείς να αντιτάξει το άσυλο της κατοικίας σε επεμβάσεις της
Δημόσιας Αρχής, που είναι αναγκαίες για την πρόληψη ή αποτροπή δημόσιου
κινδύνου (πυρκαγιά, πλημμύρα, δυστύχημα, κ.λπ.), (Δαγτόγλου, σελ. 339, παρ.
520).
Ακόμα και όταν η έρευνα προβλέπεται από νόμο και γίνεται με την παρουσία
δικαστικής εξουσίας πρέπει να είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας,
δηλαδή η διενέργεια και η έκτασή της θα πρέπει να είναι ανάλογη με το κατά
πόσο εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίο γίνεται, (Δαγτόγλου, σελ. 344, παρ.
528). Δεν μπορεί π.χ. το όργανο να ενεργήσει έρευνα σε αυτοκίνητο στην
Αθήνα ισχυριζόμενο ότι ψάχνει τον δράστη δολοφονίας που έγινε πριν από 10
λεπτά στα Χανιά, αφού η έρευνα δεν εξυπηρετεί τη διελεύκανση του
εγκλήματος.
Αναστολή του άρθρου 9 του Συντάγματος μπορεί να γίνει μόνο στα πλαίσια του
άρθρου 48 του Συντάγματος (κατάσταση πολιορκίας).
Τόσο σημαντική για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των πολιτών θεωρείται η
παρουσία της δικαστικής αρχής κατά την έρευνα, που ακόμη και οι διατάξεις
του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (άρθρα 254-255) που επιτρέπουν στα
αστυνομικά όργανα την έρευνα χωρίς παρουσία εισαγγελέα ή ανακριτή σε
επείγουσες περιπτώσεις, έχουν θεωρηθεί ότι αντιβαίνουν στο Σύνταγμα και
επομένως δεν ισχύουν, (Γνωμοδότηση Εισαγγελέως Αρείου Πάγου, 11/75, Νομικό
Βήμα 23 σελ. 823, Γνωμοδότηση Εισαγγελέως Πρωτοδικών Πετρών 12/75, Νομικό
Βήμα 23 σελ. 1116, Μάνεσης, σελ. 230-231).
Αναφορικά με τις έρευνες σε αυτοκίνητα το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης σε
σχετικό τηλεφωνικό ερώτημά μας μάς παρέπεμψε σε Υπηρεσία του, όπου επίσης
τηλεφωνικά μας επιβεβαιώθηκε, ότι οι έρευνες στα αυτοκίνητα γίνονται με
βάση το Προεδρικό Διάταγμα 141/1991, που έχει εκδοθεί με εξουσιοδότηση που
έδωσε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ο νομοθέτης (η εκλεγμένη Βουλή των
Ελλήνων), με το νόμο 1481/1984 (Οργανισμός Υπουργείου Δημόσιας Τάξης) ,
όπως ισχύει.
Πράγματι το άρθρο 78 παράγραφοι 1, 2 και 3 του Π.Δ. 141/91 με τίτλο
«Ενέδρες» αναφέρει ότι.
1. Ενέδρα είναι η εγκατάσταση ολιγομελούς αστυνομικής δύναμης τουλάχιστον
δύο ατόμων, σε ορισμένα επίκαιρα σημεία ή διαβάσεις, υπό πλήρη κάλυψη, με
συγκεκριμένη και σαφή αποστολή.
2. Σκοπός των ενεδρών είναι η πρόληψη και καταστολή των εγκλημάτων και η
δημιουργία κλίματος ασφάλειας στους αγροτικούς κυρίως πληθυσμούς και
επιτυγχάνεται με τον έλεγχο διερχόμενων ατόμων και οχημάτων για την
ανακάλυψη και σύλληψη προσώπων και κατάσχεση μεταφερόμενων όπλων,
κλοπιμαίων αντικειμένων ή άλλων πειστηρίων εγκληματικής ενέργειας.
3. Ενέδρες διατάσσονται οποιαδήποτε ώρα του 24ώρου, όταν συντρέχουν ειδικές
συνθήκες ασφάλειας ή υπάρχουν λόγοι άσκησης εντονότερης και συντονισμένης
αστυνόμευσης ή όταν παρίσταται ανάγκη διενέργειας ειδικών ελέγχων,
ιδιαίτερα δε σε περιπτώσεις που διεξάγονται μεγάλης έκτασης αστυνομικές
επιχειρήσεις στις οποίες μετέχουν πολλές αστυνομικές Υπηρεσίες.
Επίσης, το άρθρο 94 αριθμός α?, αναφέρει ότι:
H Ελληνική Αστυνομία ενεργεί για την πρόληψη αξιόποινων πράξεων και
δυστυχημάτων και την εξασφάλιση της δημόσιας ειρήνης, σωματικές έρευνες
προσώπων, έρευνες χώρων προσιτών στο κοινό, έρευνες μεταφορικών μέσων και
μεταφερόμενων αντικειμένων.
Επίσης, το άρθρο 96 παράγραφος 3 αριθμός β?, αναφέρει ότι:
Σωματικές έρευνες, έρευνες σε μεταφορικά μέσα και μεταφερόμενα αντικείμενα
και έρευνες σε ιδιωτικούς χώρους μη προσιτούς στο κοινό που δεν υπάγονται
στην έννοια της κατοικίας, γίνονται μόνο όταν υπάρχει σοβαρή υπόνοια
τελέσεως αξιόποινης πράξεως ή απόλυτη ανάγκη.
Επίσης, το άρθρο 102 παράγραφο 3 για την «εφαρμογή της νομοθεσίας περί
κατοχής, κατασκευής, διάθεσης και μεταφοράς όπλων, εκρηκτικών υλών, και
εκρηκτικών μηχανημάτων» αναφέρει ότι:
Το προσωπικό των ενεδρών και περιπόλων ενεργεί συστηματικό έλεγχο σε
διερχόμενα ύποπτα πρόσωπα, μεταφορικά μέσα και μεταφερόμενα εμπορεύματα ή
άλλα αντικείμενα, για την ανεύρεση και κατάσχεση όπλων κάθε μορφής,
πολεμικού υλικού, εκρηκτικών υλών και εκρηκτικών μηχανημάτων που
μεταφέρονται παράνομα.
Όμως τα άρθρα αυτά του Π.Δ. 141/1991 φαίνεται ότι έχουν περιληφθεί στο
Προεδρικό αυτό Διάταγμα χωρίς στην πραγματικότητα να υπάρχει νομοθετική
εξουσιοδότηση από το N. 1481/84 για να θεσπισθούν.
Το ίδιο το Π.Δ. 141/91 αναφέρει στην αρχή του ότι θεσπίζει τα όσα θεσπίζει
έχοντας υπόψη τις διατάξεις του άρθρου 11, παράγραφος 1, εδάφια α?, β? και
στ? και των άρθρων 12, 7 παρ. 2 και 33 παρ. 6 του παραπάνω N. 1481/84.
Παρ? όλα αυτά οι συγκεκριμένες αυτές διατάξεις του νόμου, εξεταζόμενες μια
μια πουθενά δεν φαίνεται να δίνουν εξουσιοδότηση στον Πρόεδρο της
Δημοκρατίας να νομοθετήσει και να επιτρέψει στα αστυνομικά όργανα τη
διενέργεια ερευνών σε κατοικίες και οχήματα και μάλιστα χωρίς την παρουσία
εκπροσώπων της Δικαστικής Εξουσίας, αλλά απλώς ρυθμίζουν τα της εσωτερικής
οργάνωσης των Υπηρεσιών του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης, όπως άλλωστε είναι
και ο τίτλος του συγκεκριμένου νόμου (Οργανισμός Υπουργείου Δημόσιας
Τάξεως).
Αντίθετα μάλιστα, σύμφωνα με το άρθρο 18, παράγραφος 2 του νόμου αυτού
(1481/84), που επικαλείται το Π.Δ. 141/91 ότι έλαβε υπόψη του, οι υπηρεσίες
του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης εκτελούν μόνο τα έργα που σχετίζονται με την
αποστολή του, όπως την καθορίζει ο νόμος και ο εσωτερικός κανονισμός.
Παρατηρούμε ότι με το παραπάνω άρθρο 96 παράγραφος 3 αριθμός β? του
Προεδρικού Διατάγματος, ο συντάκτης του Π.Δ. 141/91 επιχειρεί να ξεπεράσει
το σκόπελο της έλλειψης νομοθετικής εξουσιοδότησης αναφέροντας ότι
επιτρέπει τις έρευνες σε χώρους που δεν αποτελούν κατοικία. Το τι αποτελεί
όμως κατοικία δεν έχει δικαίωμα όπως προαναφέραμε να το κρίνει ο ίδιος,
αλλά το ορίζει το Σύνταγμα, που, όπως ερμηνεύεται, περιλαμβάνει και τα
ιδιωτικά αυτοκίνητα.
Επομένως, για τις έρευνες που εκτελεί η αστυνομία ισχύει μόνο η συνήθης
νομοθεσία και συγκεκριμένα η Ποινική Δικονομία που αναφέραμε παραπάνω,
σύμφωνα με την οποία έρευνα σε κατοικία και επομένως σε αυτοκίνητο μπορεί
να γίνεται μόνο όταν γίνεται ανάκριση για συγκεκριμένο κακούργημα ή
πλημμέλημμα και όχι γενικά και αόριστα, για την πιθανή ανακάλυψη
οποιουδήποτε τυχόν εγκλήματος ή ακόμη περισσότερο για την τόνωση του ηθικού
των αγροτικών πληθυσμών, όπως αναφέρει κατά τα άνω το Π.Δ. 141/91.
Και πάλι όμως, αν θέλουμε να είμαστε θεωρητικά σωστοί στην προστασία των
δημοκρατικών ελευθεριών και των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών, θα πρέπει
η έρευνα να γίνεται με την παρουσία δικαστικού λειτουργού, αφού αυτό
επιτάσσει το Σύνταγμα.
Τονίζεται ότι τα παραπάνω ισχύουν για τη συνήθη κυκλοφορία των οχημάτων
στον δρόμο. H παρούσα σύντομη έρευνα δεν μπορούσε να επεκταθεί σε ειδικούς
νομοθετικούς χώρους (διασυνοριακοί έλεγχοι, τελωνεία κ.λπ.) όπου ενδέχεται
να ισχύουν ειδικές νομικές ρυθμίσεις.
ΜΑΡΚΑΤΟΣ-ΛΑΜΝΙΔΗΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ETAIPIA ΑΘΗΝΩΝ
Υπεύθυνοι άρθρου: Δημήτρης Μαρκάτος, Ειρήνη Καλμανίδου
Υ.Γ.: Το Π.Δ. 141/91, το οποίο σχολιάζεται παραπάνω αναφέρει ότι εκδόθηκε
έπειτα από σύμφωνη γνωμοδότηση του Συμβουλίου της Επικρατείας για τη
νομιμότητά του.
Χωρίς να θέλουμε ούτε κατ? ελάχιστον να αμφισβητήσωμε το κύρος και την
εμβρίθεια του ανωτάτου αυτού Δικαστηρίου της χώρας μας θα πρέπει να
αναφέρουμε ότι συμβαίνει Προεδρικά Διατάγματα που έχει εγκρίνει το
Συμβούλιο της Επικρατείας ως γνωμοδοτικό όργανο πριν από την έκδοσή τους,
να κρίνονται ως μη νόμιμα από το ίδιο το Συμβούλιο της Επικρατείας, όταν
στα πλαίσια κάποιας διαφοράς καλείται αυτό να κρίνει ως Δικαστήριο.